قاسـم مـلا         

مزاج شناسی
مزاج در لغت به معنی درهم آمیختن است و در طب اسلامی ایرانی کیفیت جدیدی است که از نتیجه ترکیب ارکان در یک جسم مرکب به وجود می آید.
هر جرم مرکب چهار رکن دارد اختلاف مقدار این ارکان باعث ایجاد تفاوت در آنها می شود به عبارت دیگر مقدار و نسبت موجود هر کدام از این ارکان تعیین کننده مزاج شناسی جسم مرکب می باشد.
از نظر طبیب های سنتی درباره مزاج شناسی، اگر بدن انسان از مقادیر آب، خاک ،آتش و هوا تشکیل شده باشد مزاج معتدل به وجود می آید و اگر یک یا دو عنصر بر دیگری برتری داشته باشد مزاج های غیر معتدل به وجود می آیند.

کیفیت های اولیه چهار رکن بدن انسان و جهان مادی :

خاک =سرد و خشک

آب= سرد و تر

هوا =گرم و ترآتش =گرم و خشک

با توجه به موارد فوق اگر بدن انسان از هر یک از عناصر بهره لازم را برده باشد معتدل است و در غیر این صورت غیر معتدل می باشد.
برای ساده سازی مطالب و شناخت مزاج شناسی به مزاج گرم و خشک مزاج صفراوی ،به مزاج گرم و تر مزاج دموی ، به مزاج سرد تر مزاج بلغمی و به مزاج سرد و خشک مزاج سوداوی گفته می شود.

مزاج شناسی در سنین مختلف

جنین انسان در حین انعقاد نطفه رطوبت و حرارت غریزی که مایه حیات است از پدر و مادر به دست می آورد
بر اساس این رطوبت و حرارت دوران حیات در زندگی بشری به چهار مرحله اصلی تقسیم می شود:

۱_ مرحله رشد
بدو تولد تا ۳۰ سالگی
در این دوران که اوج میزان رطوبت و حرارت می باشد نوزاد بیشترین این مقدار را دارد .
این دوران غلبه مزاج گرم و تراست

۲_ مرحله جوانی
این مرحله بین ۳۰ تا ۴۰ سالگی است و رطوبت و حرارت غریزی هر دو در حد تعادل است و مرحله جوانی معتدل ترین مزاج سنی است
این دوران غلبه مزاج صفراوی یا گرم خشک است

۳ مرحله میانسالی
این مرحله از ۴۰ تا ۶۰ سالگی است که قوای بدن به تدریج کاهش می‌یابد. انسان در این دوران مستعد بیماری های سوداوی مانند بواسیر، واریس و افسردگی می باشد. این دوران غلبه مزاج سوداوی یا سرد و خشک می باشد

4_مرحله پیری
از ۶۰ سالگی به بعد کاهش ضعف شدید در قوا و کاهش شدید رطوبت و حرارت غریزی همراه است.این مزاج سرد و تر است که تابع شرایط محیطی و رژیم غذایی است.
این دوران غلبه مزاج سرد و تر یا بلغمی است.

تقسیم فصل ها بر اساس مزاج:

بهار= فصل دم
تابستان = فصل صفرا
پاییز= فصل سودا
زمستان = فصل بلغم

صفرا
صفرا ماده تلخ و مایل به زردی است که در تمام بدن انسان وجود دارد. زیادی آن در کیسه صفرا می ریزد و از کیسه صفرا به روده ها سرازیر می شود و به هضم غذا کمک می کند و باز جذب بدن می‌شود .
اگر صفرا در بدن زیاد باشد باعث عصبانیت پرخاشگری و گرمی بدن می شود .
علائم غلبه صفرا :

زردی صورت

گر گرفتن: بدن سرد است ولی از داخل احساس گرما می کند

عرق زیاد و آبریزش دهان در خواب

تندی و عصبانیتعجله در کارها

درمان غلبه صفرا

مصرف سویق عدس ، داروی صفرابر،سرکه، آلوی سیاه، ماهی تازه ،نوشیدن آبسرد، خوردن غذاهای سرد

سودا

سودا تلخ و تیره رنگ است ماده ای که در بدن تولید می شود محل تمرکز اش در قسمت پایین شکم است و در کل بدن نیز جریان دارد.
آفات و فضولات سودا در طحال جمع می شود و بعد از آن به روده می‌رود و از آنجا دفع می شود. در اوایل فصل پاییز که اوج سلطه سودا است افسردگی ، وسواس و ترس به وجود می آورد.
بهتر است ازگوشت های معتدل مانند گوشت گوسفند استفاده کرد و از گوشت گاو پرهیز کنید همچنین از میوه های هندوانه و خربزه پرهیز شود
علائم غلبه سودا :
یبوست و خشکی مزاج ، خشکی بدن و پوست، تیرگی رنگ صورت و بدن و مدفوع، ترس شدید، وسواس شدید فکری و رفتاری
علائم اخلاقی کسی که در سن غلبه سودا قرار گرفته حکیم است معرفت دارد و منظم است عاقبت اندیش است و غیره
درمان غلبه سودا :
 

مصرف بادمجان

استفراغ عمدی

مداومت در نوره کشیدن

عسل

افتیمون

بلغم

بلغم سفت و خطرناک است و زیادی آن در بدن انسان سبب ضعف و سستی و پژمردگی می شود.
بلغم می‌تواند سبب سستی و پژمردگی در اعضای بدن شود همچنین سبب اختلالاتی در زندگی شخص مانند بی‌خوابی ابتلا به فراموشی از بین بردن طراوت و زیبایی ، کم شدن آب بدن و مقاومت در برابر بیماری ها و همچنین کاهش رشد ناخن ها و موهای بدن میشود.
بلغم سرد و جامد است و مراد از بلغم مواد زائد در خون و بدن انسان می باشد که سبب غلظت خون میشود مهمترین نشانه بلغم خلط گلو می باشد و همچنین سردی دست و پا.
درمان غلبه بلغم :
 

داروی بلغم زدا

سویق به صورت خشک

عسل

تلاوت قرآنجویدن کنددر

خرمای برنی

سیب درختی و پیاز

مسواک زدن

روغن زیتون

مویز و کشمش

شروع غذا با ترکیب زنیان آویشن و نمک
 
نکته:
عواملی که باعث ازدیاد بلغم می شود و باید پرهیز کرد: خوردن ماهی ،عدم مسواک زدن وغذاهای سرد و مرطوب
دم
دم یکی از طبایع چهارگانه و از مالکان بدن است که بر بدن استوار است. خون گرم و مرطوب است .غذایی که انسان میخورد به سمت معده می رود در آنجا آسیاب و نرم شده و صاف شده و از طریق رگ های باریک به سمت کبد می رود کبد غذا را می پزد و با یک کار ظریف و پیچیده تبدیل به خون می شود.
این خون از طریق مجرا های خونی به تمام بدن نفوذ می کند فضولات و زواید خون به سمت سریزه هایی که برای این کار آماده شده‌اند می رود. آنچه که از جنس صفرا است به کیسه صفرا،سودا به طحال و آنچه از جنس رطوبت و آب است به سمت مثانه می روند.

علائم غلبه دم

قرمزی صورت: بهترین محل تشخیص غلبه خون پشت چشم است اگر قرمز باشد پرخونی است و اگر سفید و صورتی باشد نشانه کم خونی است.

خارش بدن، جوش و دمل ،خواب آلودگی، احساس سنگینی و سرگیجه، احساس بی حسی در بدن

خواب رفتن دست و پا
فصل بهار چون گرم و مرطوب است فصل غلبه خون است.
درمان غلبه خون:

حجامت، خوردن کاهو ،جوشانده مرزه و عناب؛ خوردن برگ چغندر ،سویق عدس، آلوی خشک و خوردن انار
مزاج شناسی فصل ها:
فصل های مختلف روی بدن انسان تاثیرات مختلف داشته و تغییراتی را پدید می آورند.
۱: فصل بهار
این فصل گرم و تر است( دم). در این فصل افرادی که مزاج گرم و تر دارند خصوصاً کودکان و افرادی که در سن رشد هستند مشکلات زیادی خواهند داشت به دلیل حرارت و رطوبت بر مزاج آنها غلبه دارد.
۲: فصل تابستان
این فصل گرم و خشک است( صفرا).
بنابراین علایم گرمی و خشکی و عطش در افراد دارای مزاج گرم و خشک تشدید می شود .مخصوصاً در سنین جوانی این اتفاق بیشتر رخ می دهد.
برای جلوگیری از گرمازدگی در این فصل حداقل در روز یک عدد خیار مصرف شود و همچنین مصرف غذاهای سرد و تر مانند لبنیات و دوغ و غیره استفاده شود.
۳: فصل پاییز
این فصل سرد و خشک است (سودا).
در این فصل اوج بیماری های پوستی اگزما ترک دست و پا ها و لب ها و مشکلات روانی افسردگی رواج پیدا می کند .
بهتر است در این فصل مصرف غذاهای گرم و تر مانند آبگوشت بره نر ،شیره انگور، مویز،انجیر، کشمش، تخم مرغ عسلی، زردک و غیره استفاده شود.
۴: فصل زمستان
این فصل سرد و تر است( بلغم).
زمینه‌ساز تشدید یا بروز بیماری‌های سردتر و مفصلی می باشد و اغلب افراد سالخورده در این فصل مشکلات زیادی دارند .
این گونه افراد بیشتر دچار ورم و دردهای مفاصل می شوند. این افراد می‌توانند با مصرف غذاها و دارو های گرمی بخش مانند سیر، سیاه دانه و زنجبیل از کاهش تاثیرات این فصل بکاهند.
مزاج شناسی جنسیت
مزاج مردان نسبت به زنان گرم تر و خشک تر است در حالی که مزاج زنان بیشتر تمایل به سردی و تری دارند دلیل اینکه زنان بیشتر به بیماری های بلغمی و ورم و درد مفاصل دچار می شوند همین مورد است.
مزاج شناسی مکان ها
مناطق کوهستانی سرد و خشک است و مناسب کسانی است که دارای مزاج گرم و تر هستند.مزاج شناسی مناطق بیابانی گرم و خشک است
مناطق کنار دریا که کوه در جنوب آن ها می باشد مانند دریای خزر دارای مزاج سرد و تر است و مردم این نواحی به علت رطوبت بالا آرام و صبور می باشند از طرفی بیماری‌های مفصلی در میان آنها زیاد است.
 هادی  وکیلی مقدم

https://www.golesib.com